ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 1، فروردین 1403 ، شماره پی در پی 95

معرفی نسخۀ خطی غزلیات «ملّاحسین خویی» متخلّص به «سالک» و بررسی سبکی آن

صفحه (225 - 244)
مریم غرائمی ، مجتبی صفرعلیزاده (نویسنده مسئول)، شهریار حسن‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: یکی از شیوه های قابل اطمینان جهت بازشناسی عقاید، آرا، اندیشه و اوضاع و احوال و شرایط اجتماعی و سیاسی، شناخت آثار مکتوب گذشتگان است. بازبینی و توجه دوباره به نسخ قدیمی و پرده برداشتن از رخسار این متون ارزشمند میتواند تا حدود بسیار زیادی ما را با جنبه های گوناگون اندیشۀ نویسندگان و پدیدآورندگان آنها و اوضاع و احوالی که این هنرمندان در آن میزیسته اند، آشنا نماید. از دیگر سو بازشناسایی نسخ خطی و تصحیح و معرفی یک اثر تا حدود بسیار زیادی میتواند اطلاعات ارزشمندی را پیرامون پیشینۀ فکری و فرهنگی یک ملت در سنجش اصالت آن در اختیار خوانندگان و اهل علم قرار دهد. یکی از نسخ بجامانده در تاریخ ادبیات ایران، مجموعه غزلیّات ملاحسین خویی متخلّص به سالک است. هدف اصلی این پژوهش بررسی ویژگیهای سبکی غزلیّات ملّاحسین خویی و تعیین شاخصه های سبکی اشعار وی در سه سطح زبانی، فکری و ادبی میباشد.

روش مطالعه: در نگارش این مقاله از روش کتابخانه ای و شیوۀ توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. نسخۀ مورداستفاده در این پژوهش به شیوۀ قیاسی براساس تک نسخۀ موجود در کتابخانۀ مرکزی تبریز مورد تصحیح قرار گرفته است.

یافته های تحقیق: با بررسی غزلیّات ملّاحسین خویی میتوان به این مؤلفه ها و شاخصه های شعری در سبک او اشاره نمود که سبک شاعر نشان‌دهندۀ ویژگیهای اشعار دورۀ بازگشت، سادگی، روانی، پرهیز از تعقید و پیچیدگی و گاه تقلیدی از شاعران برجستۀ سبکهای گذشته مانند حافظ، صائب، سعدی و... است.

نتیجه پژوهش: ویژگی سبکی سالک در سطح آوایی استفاده از اکثر اوزان بحور پرکاربرد عروضی، اعمال نوعی از اختیارات شاعرانه بصورت سلیقه ای و ذوقی، واژگان و ترکیبات برساخته، استفاده از ردیفهای فعلی بصورت چشمگیر، در سطح ادبی کاربرد آرایه های استعاره، تشبیه، کنایه بصورت روان، ساده و زودفهم در کنار سایر صنایع بدیع لفظی و معنوی و در سطح فکری پرهیز، زهد، تقوا و نفی مدارای میباشد.

کلمات کلیدی
ملّا حسین خویی , غزلیّات , تحلیل سبکی و محتوایی , سبک‌شناسی , سبک دورۀ بازگشت.

• جهانبخش. جویا (1389). راهنمای تصحیح متون. تهران: میراث مکتوب، ص 7.
• خاتمی. احمد (1374). پژوهشی در نظم و نثر دورۀ بازگشت ادبی. تهران: پایا، ص 202.
• دهقان شیری. معصومه و دیگران (1402). بررسی سبکی و محتوایی نسخۀ خطی نوادر الوقایع اثر احمد دانش. نشریۀ علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). دورۀ 16. شمارۀ پیاپی 84 . صص 119 ـ 139.
• دیهیم. محمود (1371). تذکره شعرای آذربایجان: تاریخ زندگی و آثار. تهران: مؤلف، صص 95 ـ 96.
• سعدی. مشرف‌الدین مصلح‌الدین (1401). گلستان. بتصحیح: غلامحسین یوسفی. چاپ شانزدهم. تهران: خوارزمی، ص305.
• شفیعی کدکنی. محمدرضا (1372). انواع ادبی و شعر فارسی. رشد آموزش ادب فارسی. (23) 8 .
• ................................... (1386). موسیقی شعر. چاپ سوم. تهران: آگاه. ص 92.
• ملاحسین خویی. نسخه غزلیات. تصحیح در رسالۀ دکتری مریم غرائمی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد خوی.
• وحیدیان کامیار. تقی (1385). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: سمت، ص 51.